«Πώς μπορεί να υπάρχει δικαιοσύνη, με την έλλειψη ηθικής;» Μαριέλα Μπαέβα, η πολιτική ακτιβίστρια που αγωνίζεται για τη διαφορετικότητα, τη δημοκρατία και τα δικαιώματα των γυναικών

232

Υπήρξε μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 2007 μέχρι το 2009, είναι συνεργάτης του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και μέλος της Επιτροπής των Γυναικών Συγγραφέων.

Το 2016 συμπεριλήφθηκε στη λίστα του «Economist» για τα 50 άτομα που επηρέασαν περισσότερο τον διάλογο γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, την έννοια της διαφορετικότητας και την ανάγκη για κοινωνική ένταξη.

Η συγγραφέας, ερευνήτρια και φιλόλογος Μαριέλα Μπάεβα, είναι μία από τις μοναδικές γυναίκες που προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη και παραμένει μια «ρομαντική» ρεαλίστρια στη σύγχρονη μετανεωτερική κοινωνία, με τα πολλά και ποικίλα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτικά προβλήματα.

Γεννήθηκε στη Σόφια της τότε Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας και σπούδασε Αγγλική Φιλολογία.
Η ενασχόλησή της με τα σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής ξεκίνησε ήδη από τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσή της.
Στα 25 της, η Μαριέλα έζησε τη μετάβαση της Βουλγαρίας από τον κομμουνισμό στην ελεύθερη οικονομία, με όλα τα προβλήματα και τα κοινωνικά αδιέξοδα που είχε αυτή η διαδρομή για τη χώρα της.

Μετά το μεταπτυχιακό της πάνω στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, πρώτος σταθμός της ήταν το πανεπιστήμιο του Μέντελ στην Τσεχία, όπου το 1991 δίδασκε με τον βαθμό του λέκτορα.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Για δύο χρόνια, η Μαριέλα εκπροσώπησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με την ομάδα των Φιλελεύθερων και Δημοκρατικών της Ευρώπης και προώθησε την έννοια της «μικροπίστωσης» που θα ενίσχυε την οικονομική κατάσταση των πιο αδύναμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παράλληλα, ήταν αντιπρόσωπος των διπλωματικών σχέσεων του Κοινοβουλίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το 2014, δημοσίευσε ένα άρθρο στο επίσημο περιοδικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ευαισθητοποιώντας τους Ευρωπαίους στο φλέγον ζήτημα της εκπαίδευσης των κοριτσιών.
Εκείνη την περίοδο, η παγκόσμια κοινή γνώμη είχε σοκαριστεί από την απαγωγή 276 μαθητριών στη Νιγηρία από την ισλαμιστική παραστρατιωτική οργάνωση της «Μπόκο Χαράμ».
Ως μέλος της παγκόσμιας καμπάνιας «BringBackOurGirls», κατάφερε να πιέσει την Κυβέρνηση της Νιγηρίας ώστε να επισπεύσει τις διαπραγματεύσεις με τους τρομοκράτες.

Στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού προβλήματος

Το 2016, η Μαριέλα Μπάεβα ήταν ένα από τα 50 πρόσωπα που επιλέχθηκαν για τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Διαφορετικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάμεσα στον Μπαράκ και τη Μισέλ Ομπάμα, τη Χίλαρι Κλίντον, τον Δαλάι Λάμα, τη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον Μπιλ Γκέιτς.
Κάθε χρόνο τα βραβεία τιμούν οργανισμούς και προσωπικότητες που έχουν συμβάλει σημαντικά στην ισότητα, τη διαφορετικότητα και την ένταξη στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά Βραβεία η Μπάεβα είναι «μία οξύνους ομιλήτρια και συγγραφέας που ενδιαφέρεται για παγκόσμια ζητήματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή. Η Μπάεβα υποστήριξε πρόσφατα μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την ανάπτυξη της «μικροπίστωσης» που θα τονώσει την ανάπτυξη και την επαγγελματική απασχόληση. Υποστηρίζει την ένταξη και την διαφορετικότητα, είναι υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων και των γυναικών, ενώ έχει εντάξει τα ζητήματα αυτά στον δημόσιο διάλογο της Βουλγαρίας και γενικότερα της Ανατολικής Ευρώπης».

Σε συνεργασία με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, από το 2015 έχει επικεντρωθεί στο προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στην αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς των Ευρωπαίων απέναντι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες.
Μέσα από ομιλίες, άρθρα, καθώς επίσης και βιβλία, ασχολείται με την προσφυγική κρίση, αναλύει τις επιπτώσεις της μετανάστευσης και ενημερώνει πώς έχει διαχειριστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση την πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση του 21ου αιώνα.

Το 2018, σε συνεργασία με μαθητές από τη Συρία, τη Γκάνα, την Κροατία, την Ουκρανία και την Τσεχία, έγραψε τους στίχους για το τραγούδι «Αγώνας για την Ελευθερία».

Τα 2019, έγραψε την «Ελληνική Ιστορία», ένα αλληγορικό παραμύθι για την Ελλάδα και την πρόκληση να μη σταματήσει η καθημερινή προσπάθεια για αληθινή Δημοκρατία, που θα διασφαλίσει για όλους ένα πιο δίκαιο και ηθικά σωστό μέλλον.

Ολόκληρη η «Ελληνική Ιστορία» από τη τη Μαριέλα Μπάεβα:

Μια Ελληνική ιστορία
από την Μαριέλα

«Το νησί των ονείρων , Μίνα , ήταν για τους Έλληνες προγόνους μας ένα μέρος που φεύγεις και ξαναγυρίζεις.»

Το γλυκό άρωμα του καπνού τύπου Βιρτζίνια με γεύση μελιού γέμισε τον αέρα, καθώς ο ογδοντάχρονος άντρας κάπνισε την πίπα του. Τα βαθιά μπλε μάτια του έψαξαν για το αστραφτερό χαμόγελο στο πρόσωπο της εγγονής του.

«Ναι παππούλη!!  Πες μου την ιστορία που μου υποσχέθηκες,» επέμεινε η 19χρονη με το σκούρο δέρμα, τα κάστανα μάτια και μαύρα μαλλιά.

«Φανταστικά νησιά εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν με το έλεος των θεών, παιδί μου. Η Ατλαντίδα ήταν το θρυλικό νησί πέρα από τις Στήλες του Ηρακλή. Εσύ τώρα διαβάζεις τα έργα του Πλάτωνα. Στα Κριτία αφηγείται την ιστορία της Ατλαντίδας ως σαν μια ιδανική πολιτεία.
Η διαφθορά όμως, εξαπλώθηκε, για μυριάδες λόγους, και το νησί γλίστρησε κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού με τη θέληση των θεών. Ήταν μια ουτοπία, μια μυθική πόλη αυτή που ο Πλάτωνας περιέγραφε, Μίνα, τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού.?»

Καθώς ο γέροντας αφηγούνταν , η πίπα του είχε σβήσει . Την άναψε ξανά και ξανά καθώς περίμενε για το «αληθινό φως» , πήρε μερικές βαθιές ρουφηξιές και έκπνευσε σαν ατμομηχανή.

Εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό με το ελαφρύ αεράκι, το πάρκο της Ακαδημίας του Πλάτωνα,  χαιρόταν την ηρεμία. Καθισμένοι αναπαυτικά πάνω σε μια κουβέρτα με σχήματα μαιάνδρων , απλωμένη στο γρασίδι, ο γέροντας και η νεαρή κοπέλα συζητούσαν ως συνήθως. Η πράσινη ανανέωση της φύσης, έδινε στην ψυχή μια νότα αρμονίας.

Βρισκόμενο στα βορειοδυτικά της Αθήνας , το πάρκο ήταν μόλις λίγα τετράγωνα από το παραδοσιακό σπίτι τους στην πόλη, με την εσωτερική αυλή και με δέντρα ελιών και πορτοκαλιών.

«Παππού , παππού! Η ιδανική πολιτεία, όπως μας λέει ο Πλάτωνας , θα πρέπει να έχει δικαιοσύνη – αυτό είναι ένα είδος ουτοπίας , σωστά ; Πώς μπορεί να υπάρχει δικαιοσύνη, με την έλλειψη ηθικής και υπευθυνότητας στον μοντέρνο κόσμο;»

Η ερώτηση της Μίνας τον εντυπωσίασε. «Μεγαλώνει τόσο γρήγορα,» σκέφτηκε ο γέροντας. «Αν εννοείς ότι δραστική αλλαγή είναι αυτό που χρειαζόμαστε, πολύ συχνά η αλλαγή είναι αυτή που φέρνει διαφθορά και αποσύνθεση , παιδί».

«Η αλλαγή είναι μια δύναμη για το καλό,»  η νεαρή Μίνα επέμεινε στην άποψη της ξεκινώντας μια διαφωνία. «Πάρε σαν παράδειγμα τις προόδους στην επιστήμη για το κλίμα ή για την ρομποτική.»

Το κελάηδημά των πουλιών γέμιζε των αέρα στα υπολείμματα του ελαιώνα στο πάρκο.

Ο γέροντας κράτησε σφιχτά στο χέρι του την παλιά πίπα φτιαγμένη από ρείκι, η μορφή της οποίας είχε δημιουργηθεί από την φαντασία ενός νεαρού καλλιτέχνη που έφτιαχνε πίπες. Κάπνισε , απολαμβάνοντας, και έστειλε σύννεφα προς τον ουρανό. Όταν ένιωσε γεμάτος, άφησε την ήρεμη πλευρά του να απαντήσει.

«Παιδί μου, ολόγυρα στον πλανήτη, πολλοί υποφέρουν γιατί δεν έχουν τα προσόντα να αντιμετωπίσουν την αλλαγή και μένουν πίσω. Η Μόρφωση πρέπει να έρθει πρώτη, αν είναι να αποφύγουμε την Ιστορία να επαναληφθεί.»

«Όμως είναι όλων μας δουλειά να αμφισβητήσουμε τη μόρφωση σήμερα. Χρειαζόμαστε καινούριους τομείς για να αποκτήσουμε προσόντα που θα μας βοηθήσουν σε μια δουλειά ή να δημιουργήσουμε μια δική μας επιχείρηση…
Όλο και περισσότεροι μορφωμένοι άνθρωποι βρίσκονται άνεργοι και είναι επιτακτικό, παππού, να κάνουμε κάτι.»

«Πάρε την ζωή σου στα χέρια σου, μικρή  »

«Στα χέρια μου;! Σε όλον τον κόσμο βλέπω πολιτική αστάθεια, αδύναμους ανθρώπους, συσσίτια…»

«Ζεις , παιδί μου σε μια εποχή αλλαγής και το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου. Το αποκαλώ «άνθρωπος ενάντια στον αλγόριθμο» , εσύ το αποκαλείς – »

«Εγώ το αποκαλώ αναδυόμενες τεχνολογίες και αλλαγή.»

«Μίνα, αν αυτές οι τεχνολογίες ξεφύγουν από τον έλεγχο και….» Σταμάτησε για ένα λεπτό.

Οι ήχοι μουσικής Ρομά ερχόντουσαν από μακριά και αιωρούνταν στον αέρα. Το πάρκο ήταν μια τοποθεσία που άρεσε στους Ρομά για να κάνουν τους γάμους τους.

«……αν ξεπεράσουν τις ανθρώπινες ικανότητες , η ακόμα και να απειλήσουν τον άνθρωπο , Μίνα;»

«Και εγώ είμαι διχασμένη σε αυτό. Η αυτονομία που δίνεται στις μηχανές , για παράδειγμα , αυξάνεται. Και αν αυτό κλιμακωθεί με απρόβλεπτους τρόπους…»

Ο γέροντας άκουγε αυτά που ήθελε να του πει η νεαρή Μίνα στη διάρκεια των τακτικών περιπάτων τους στους κήπους όπου ο Πλάτωνας έγραψε την Πολιτεία και συζητούσε με τους μαθητές του για την ηθική, την πολιτική, το καθήκον, την ομορφιά… Η επαναστατική νεαρή εγγονή του είχε μεγαλώσει στο μεγαλύτερο μέρος, κάτω από την επίβλεψη και εκπαίδευση του. Σαν καθηγητής φιλοσοφίας και των Κλασσικών και γεννημένος Αθηναίος σκληραγωγημένος από τη ζωή, ο γέροντας χαιρόταν με την ιδέα ότι η πατρίδα του είχε ανοίξει πολλά κεφάλαια στην παγκόσμια ιστορία. Η Δημοκρατία ήταν ένα από αυτά.

«Παππού , πώς και οι άνθρωποι γιορτάζουν τη δημοκρατία όταν είναι περίοδος εκλογών, αλλά την επόμενη μέρα, τείνουν να βρίσκουν ότι έκαναν τη λάθος επιλογή επειδή οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι δεν τηρούν τις υποσχέσεις τους και ο κόσμος χάνει την εμπιστοσύνη του; Αν οι δημοκρατικές κοινωνίες εναγκαλιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την διαφορετικότητα; Πώς και οι άνθρωποι που αναγκάζονται να μετακινηθούν λόγω πολέμου δεν μπορούν να βρουν καταφύγιο;»

Η συγκεκριμένη ερώτηση φούντωσε μέσα του δυνατά συναισθήματα. Η Φαράχ, η μητέρα της Μίνας, ήταν από τη Συρία, που είχε αφήσει την πατρίδα της πριν πολύ καιρό για να παντρευτεί έναν Έλληνα έμπορο, τον γιο του γέροντα.
Το 2012, γύρισε πίσω μαζί με τον άντρα της, για να κανονίσει την φυγή των γονιών της από τη Δαμασκό,  οι οποίοι έψαχναν για ασφάλεια στο εξωτερικό. Δεν τα κατάφεραν ποτέ να δραπετεύσουν στην Ελλάδα . Ένας βομβαρδισμός, που κανένας δεν ανέλαβε την ευθύνη, σκότωσε όλη την οικογένεια. Η Μίνα έμεινε ορφανή .

Έπεσε το σούρουπο. Ο γέροντας χάρηκε για αυτές τις στιγμές που πέρασε με τη Μίνα . Ο καπνός από το χαρμάνι της Βιρτζίνια είχε τελειώσει . Ήταν ώρα να γυρίσουν στο σπίτι.

Κατά τη διάρκεια εκείνης της ανοιξιάτικης αστροφεγγούς νύχτας ο γέροντας πέθανε μέσα στον ύπνο του. Ήταν ένας ειρηνικός τρόπος για να πεθάνει κανείς.

Στο δωμάτιο του, πάνω από το τζάκι, κοντά στο ρολόι που απεικόνιζε μια γυναικεία φιγούρα να τοποθετεί ένα στέμμα στον λόρδο Βύρωνα, για τη συμμετοχή του στον πόλεμο για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας, βρισκόταν ένα γράμμα.

«Αγαπητή μου Μίνα, αν διαβάζεις αυτό το γράμμα σημαίνει ότι πέθανα. Σε αγαπώ. Ευλογήθηκα που σε είχα στην ζωή μου. Λοιπόν , άσε με να προσθέσω μια δυο τελευταίες πινελιές στους διαλόγους μας :

Στην αρχαία Ελλάδα, ο ποταμός Κηφισός πέρναγε μέσα από μια κοιλάδα στα βορειοδυτικά της Αθήνας, εκεί που βρίσκεται το σπίτι μας τώρα. Εκεί ο Πλάτωνας είχε ένα μικρό κήπο, όπου ίδρυσε μια σχολή και μια μαθητική κοινότητα….

Γεννήθηκες, Μίνα, στο ξεκίνημα μιας νέας χιλιετίας. Είναι προνόμιο και καθήκον, παιδί μου, να ζεις σε μια περίοδο όπου νέα τούβλα πρέπει να προστεθούν στο οικοδόμημα της ανθρωπότητας.
Οπωσδήποτε θα υπάρξουν καινούριοι κίνδυνοι παράλληλα : τρομοκρατία, πόλεμος, μετανάστευση, παγκοσμιοποίηση που κάνει τους πλούσιους, πλουσιότερους…

Να προβάλεις τα όνειρα σου όταν το νιώθεις σωστό , παιδί μου. Ίσως συμφωνώ μαζί σου: η αλλαγή ίσως είναι μια δύναμη για καλό, αλλά η τεχνολογία επηρεάζει τον τρόπο που εσύ και άλλοι νέοι άνθρωποι ζουν και εργάζονται.

Άλλη μια λεπτομέρεια, Μίνα : η γραφή εφευρέθηκε σε αρχαίους χρόνους. Ήταν πριν δυο αιώνες όταν χωρικοί ξέθαψαν μια μαρμάρινη στήλη στην περιοχή Σκέψης (τώρα το χωριό του Kursunlu Tepe στην Τουρκία). Είναι 4 πόδια ψηλό , 1 πόδι πλατύ και 3 ίντσες πάχος, και στην επιγραφή απάνω του μπορείς να διαβάσεις : «….όλοι οι Έλληνες πρέπει να ορκιστούν να βοηθούν ο ένας τον άλλον στην διατήρηση της ελευθερίας και της αυτονομίας …. Η ελευθερία θα παραμείνει πιο ασφαλής για όλους τους Έλληνες αν οι ίδιοι και οι άνθρωποι με δύναμη είναι δέσμιοι από όρκους.»

Σε παρακαλώ, Μίνα, πέρασε αυτό το μήνυμα της επιγραφής στα παιδιά σου μια μέρα… και συνέχισε να ψάχνεις για το νησί των ονείρων σου, παιδί μου..»

Μια φωτογραφία ήταν μαζί με το γράμμα. Η εικόνα ήταν από όταν ο παππούλης και αυτή κρεμούσαν μια ταΐστρα για πουλιά στον κήπο του σπιτιού τους. Ο φακός είχε πιάσει τα λευκά κυματιστά του μαλλιά , την εξέχουσα μύτη του και την δυνατή γραμμή του σαγονιού του. Κάθε γραμμή και ρυτίδα στο πρόσωπο του, έλεγε την δικιά της ιστορία.

***

Μετά από τον θάνατο του, η Μίνα έφυγε από την Αθήνα και ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι. Ο ιστός του ταξιδιού της συνυφάνθηκε με τα βήματα του Πλάτωνα σε αυτά τα μέρη : πρώτα στα Μέγαρα, στα νότια, μετρά παίρνοντας μέρος σε διεθνείς αποστολές πήγε στην Αίγυπτο στην περιοχή της Κυρήνης (μια αρχαία αποικία των Ελλήνων της Θήρας) στην περιοχή του al-Jabal al-Akhdar , στη Λιβύη , στις ακτές της νότιας Ιταλίας για να επισκεφθεί τις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας… Ένα πράγμα ένωνε όλα αυτά τα μέρη : ήταν κομμάτια του «ιστού» της διανόησης του αρχαίου κλασσικού κόσμου.

«Έχω τις καλές μου αναμνήσεις που μου λένε ότι στο χρωστάω αυτό το ταξίδι, παππούλη. Είναι μια εξέχουσα στιγμή για ανακαλύψεις και για να θυμηθώ τις συζητήσεις μας», σκεφτόταν η Μίνα στις επισκέψεις που έκανε σε αυτούς τους αρχαίους χώρους της φιλοσοφίας και του πολιτισμού.
«Η ιστορία μου και η αίσθηση του σκοπού που νιώθω ότι έχω, θα ήταν τελείως διαφορετικά, αν δεν μου είχες διδάξει τις αξίες της καλοσύνης, της ηθικής και της δικαιοσύνης…
Αν είχα ακολουθήσει τα βήματα σου για να διδάξω φιλοσοφία, όμως, θα είχα παρασυρθεί σε ένα άλλο μονοπάτι και θα είχα χάσει το νησί των ονείρων μου..»

 

***

Μετά από χρόνια ταξιδιών και περαιτέρω μελέτης η Μίνα γύρισε στην Αθήνα. Εκεί σε ένα μέρος με κήπο, ξεκίνησε μια μαθητική κοινότητα για νεαρούς πρόσφυγες και μια σχολή, η οποία συνδεόταν με ένα γκρουπ ερευνητών για την τεχνητή νοημοσύνη.

«Αυτή είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η γενιά μας , παππούλη. Τουλάχιστον εγώ και εσύ συμφωνούμε σε κάτι : η προσέγγιση ανοίγει ένα κεφάλαιο για την εξερεύνηση ενός προκλητικού νέου κόσμου. Πώς θα χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία ώστε οι αλγόριθμοι δεν θα υπερβούν των ανθρώπων και οι μηχανές να μην εξοντώσουν τον άνθρωπο . Αλλά ας το αφήσουμε το θέμα ανοιχτό για περαιτέρω συζήτηση, σωστά;»

2019